نقش مردم سیستان در دفاع مقدس

چکیده

جنگ تحمیلی در31 شهریور 1359آغاز شد و همچنان که تهاجم در حال تولد بود، حماسه ای برتر از درون فرهنگ و باورهای ژرف ملت مؤمن ایران نیز سرچشمه گرفت. حماسه «دفاع مقدس» روز به روز بالنده تر شد وچونان کوهی استوار در برابر تهاجم دشمن قد علَم کرد. دفاع در قانون طبیعت یکی از اصول استواربقاء و حفظ شرافت انسان هاست که جز با حضور و نقش آفرینی خود مردم میّسر نخواهد بود.در میان دفاعیاتی که توسط انسان در برابر هجمه های گوناگون صورت می گیرد، مقدس ترین آن ها دفاع از عقیده است و بدون شک دوران هشت ساله جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و حضور داوطلبانه اقشارمختلف مردم ایران در دفاع از کشورشان از افتخارات بزرگ وبی نظیرجمهوری اسلامی ایران است.مردم سیستان اعم از نظامی و غیرنظامی در طول هشت سال دفاع مقدس حضور همیشگی در جبهه های نبرد داشته اند و در بسیاری از عملیات ها در اشتراک با نیروهای عمل کننده سایر نقاط کشور به دفاع از تمامیت ارضی ایران اقدام کرده اند. بُعد مسافت هرگز نتوانست انگیزه حضور در جبهه های جنگ را کم رنگ کند و خون بسیاری از رزمندگان سیستانی در کنار سایر رزندگان برومند ایران بر خاک میهن ریخته شد و ریشه تجاوز را خشکاند.علاوه بر مردان جنگجو، زنان سیستانی نیز در پشتیبانی از رزمندگان و حتی با حضور در مناطق جنگی حماسه های به یاد ماندنی خلق کردند و موجب تقویت روحیه آنان را فراهم نمودند.

 در این مقاله که به نظر می رسد اولین مقاله نقش و مشارکت مردم سیستان و ابعاد مختلف آن در دفاع مقدس با روش تاریخی و استفاده از اسناد و مدارک و شواهد موجود بررسی شده و تلاش بر آن بوده که با ارائه تحلیلی جامعه شناختی از قشر، نقش اقشار مختلف از جمله روحانیون، فرهنگیان، دانشگاهیان، زنان، دانش آموزان و سایر اقشار سیستان در دفاع مقدس مورد مطالعه قرار گیرد.

(کلید واژه ها: دفاع مقدس، جنگ تحمیلی، مردم سیستان)

مقدمه

جنگ یکی از عوامل دگرگون ساز است که بیشتر ارکان جامعه را تحت تأثیر قرار داده و آن ها را تغییر می دهد، بازسازی می کند، نابود می کند و بالاخره ساخت ها و نهادهای جدیدی می سازد. جنگ ‌می تواند انسان های یک جامعه را به یکدیگر نزدیک کند یا آنها را از هم دور سازد، می ‌تواند انسجام یک جامعه را تقویت کند یا سبب انهدام آن شود.

جامعه شناسی جنگ، به معنای مطالعه عینی و جامعه شناختی پدیده های مربوط به جنگ با در نظر گرفتن عوامل و آثار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، جمعیتی و اخلاقی آن است.(آراسته خو، 1370: 45)

تهاجم سراسری قوای عراق در31 شهریور سال1359علیه ایران که با تحریک ابرقدرتها به ویژه امریکا و پشتیبانی همه جانبه کشورهای منطقه و کشورهای بلوک شرق و غرب همراه بود ، باعث حضور گسترده ملت ایران برای دفاع از کشور گردید. در این مقاله ابتدا به بیان ادبیات تحقیق و اهمیت و ضرورت تحقیق اشاره شده،سپس با ارائه آمارکمی و تحلیل کیفی حضور و نقش اقشار مختلف مردم سیستان در هشت سال دفاع مقدس را به رشته تحریر در آمده است.

1-آغاز تهاجم سراسری عراق علیه ایران

جنگ در موقعیتی به ایران تحمیل شد که مردم ایران اندکی پیش از آن با حضور حماسی و عاشورایی خود حادثه مهم تاریخی یعنی انقلاب اسلامی را خلق کرده بودند و در پی تثبیت و استقرار پایه های نظام نوپای حکومت جمهوری اسلامی در ایران بودند.

جنگ تحمیلی شرایط بسیار دشوار و پیچیده ای را برای مسئولین نظام اسلامی و مردم ایران به وجود آورد. در این وضعیت با ندای ملکوتی حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه) که در همان ساعت اولیه تهاجم سراسری قوای عراق به ایران، فرمودند؛ «ملت ایران نترسید، دزدی آمده، سنگی انداخته و رفته، ما این دزد را تعقیب می کنیم و تنبیه می‌کنیم.» (مرادپیری،هادی-شربتی،مجتبی،(1392):86)

این فرمایش حضرت امام (رضوان الله علیه) باعث انسجام، وحدت و همدلی مردم ایران از جمله مردم سیستان و بلوچستان گردید و اقشار مختلف مردم تشیع و تسنن سیستان نیز اعم از پیر، جوان و نوجوان، کارگر، روحانی، بازاری، کشاورز، کارمند، معلمین و کارکنان آموزش و پرورش، دانش‌آموزان، دانشجویان و نیروهای مسلح اعم از ارتش و سپاه آمادگی خود را برای صف‌آرایی در برابر دشمن و تهیه امکانات مورد نیاز رزمندگان و مردم آسیب‌دیده از جنگ  جهت ارسال به مناطق جنگی اعلام نمودند، و سپس در قالب گروه های مختلف به مناطق عملیاتی اعزام و تا پایان جنگ در جبهه ها حضور مستمر داشتند که تعدادی از آنان مجروح، شهید و اسیر گردیدند.

جنگ در برابر دشمنان خارجی یکی از مصادیقی است که با مشارکت و ایفای نقش همه مردم، همدلی و هم افزایی ایجاد کرده و توان نظامی- سیاسی کشور ایران را افزایش می‌دهد.

مشارکت و نقش مردم در امور جامعه به طور عام و در جنگ به طور خاص دارای ویژگی‌هایی است که مهم ترین آن ها عبارتند از:

1-     مشارکت، مشروط به برابری انسان ها و منوط به آزادی آن هاست. در یک نظام مشارکتی فرض بر این است که مردم باید فرصت مناسب برای تأثیرگذاری بر سیاست‌ها و به دست آوردن مشاغل عمومی را داشته باشند و دولت نیز باید امکانات رقابت را بر اساس شایستگی افراد مهیا کند. صف‌آرایی افشار مختلف در برابر دشمنان نشان از احساس برابری و برادری این اقشار و نسبت به همدیگر است. (انصاری، 1375: 23)

2-     مشارکت، حق مردم است و بیش از هر چیز نیازمند اقدام آگاهانه آن هاست. مشارکت تحمیلی یا دعوتی نیست بلکه نوعی توانبخشی به گروه‌های مختلف است تا در حل مشکلات خود نقش داشته باشند، چنین مشکلاتی نه فرمایشی است و نه وضع کردنی، بلکه باید آن ها را به دست آورد. یعنی امتیازی نیست که حکومت به اتباع خویش می دهد؛ بلکه حقی است که باید از آن استفاده کند(همان : 25)

3-     مشارکت، یک فرآیند با محصول ثابت و نهایی توسعه اجتماعی است. بنا بر این مشارکت می تواند وسیله ای برای پیروزی‌ ملت‌ها باشد.

4-     مشارکت، فعالیتی کمی و کیفی دارای درجات مختلف است. لذا گستردگی و ژرفای آن متغیر و در عین حال مهم است. مردم به انحای مختلفی در جنگ شرکت نمودند، مشارکت در جنگ به صورت طیفی است که آن را از حضور مستقیم تا حمایت مادی و معنوی می‌توان در نظر گرفت.(همان: 28)

5-     مشارکت دارای پیامد های دو سویه و چنانچه بنا باشد مؤثر واقع شود، مستلزم تغییرات بنیانی در اندیشه و عمل است که باید از درون جامعه بجوشد و در قالب های پایدار و معقول جامعه و دولت تبلور یابد. ایده های مربوط به مشارکت یک نقطه مشترک دارد و آن اهمیت دادن به نقش و نظر مردم در تصمیم گیری های سیاسی و دسترسی آنان به منابع قدرت است.

6-     مشارکت مردم نشانگر علاقه، تعهد و مسئولیت پذیری آنان نسبت به امور مختلف و دخالت تعمدی و آگاهانه در سرنوشت کشور خویش است. (همان : 30)

 در خصوص مشارکت و نقش مردم، دیدگاه‌های مهمی مطرح است که به سه مورد اشاره می شود:

الف) درگیری ذهنی و عاطفی

مشارکت به معنی درگیری ذهنی و عاطفی است و تنها به کوشش بدنی محدود نیست. در مشارکت، خود شخص درگیر است و مهارت و دکاردانی وی درگیر نیست. درگیری به صورت روانشناختی است و نه جسمانی. مردمانی که همواره در ادعیه و نمازهای شان رزمندگان اسلام کشور و خاک شان را یاد می کنند، نشان از تعلق درونی و ذهنی آنان است.( آراسته خو: 65)

ب) انگیزش برای یاری دادن

نکته مهم دیگر در مشارکت این است که مشارکت، مردم را به یاری دادن برمی انگیزاند. مردم از راه مشارکت، فرصت پیدا می کنند قابلیت‌های ابتکار و آفرینندگی خود را برای دستیابی به   هدف های جامعه به کار ‌گیرند.

در جریان حماسه دفاع مقدس، مشارکت بالای پیر، جوان و نوجوان از هر قشری، تعهد و انگیزه بالای این گروه از انسان ها را برای پشتیبانی و درگیری در سرنوشت کشور نشان ‌داد.

ج) پذیرش مسئولیت

سومین اندیشه در مشارکت آن است که مشارکت مردم را بر می انگیزاند تا در کوشش های گروهی خود مسئولیت پذیر باشند. این فراگرد اجتماعی است که به یاری آن مردم به مرحله خود درگیر در جامعه می رسند و خواهان کامیابی سازمان خود می باشند. زمانی که افراد برای کوشش های گروهی مسئولیت پذیر می شوند در می‌یابند کاری را انجام می دهند که خودشان  می خواهند و خودشان را در قبال آن مسئول می‌دانند.( ایوبی، 1377: 78)

در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران همه مردم از جمله مردم تشیع و تسنن سیستان با وجود فاصله طولانی از میدان نبرد و مناطق جنگی، در برابر سرنوشت کشورشان احساس مسئولیت نموده و به روش های مختلف نقش و مشارکت خویش را به اثبات رسانده اند.

2- نقش مردم سیستان در هشت سال دفاع مقدس

نقش و مشارکت مردم سیستان در جنگ و دفاع مقدس به شکل های متفاوتی وجود داشته است که مهمترین آنها عبارتند از:

الف) نقش و مشارکت نیروی های نظامی منطقه سیستان

نیروهای نظامی منطقه سیستان اعم از ارتش، سپاه و نیروهای مردمی در قالب بسیج، جهادسازندگی وانتظامی در دفاع مقدس:

با توجه به مهاجرت عده زیادی از مردم سیستان به شهرها و استان های مختلف از جمله شهرستان زاهدان آمار ارائه شده درخصوص حضور سیستانی ها در این مقاله مربوط به شهرستان زاهدان و منطقه سیستان می باشد که پس از چند روز از شروع جنگ تحمیلی در 31شهریور1359 ، با وجود درگیری با مسایل نا امنی استان در جنوبشرق کشور،ابتدا عده ای از پاسداران سپاه سیستان داوطلبانه به صورت گروهی در چهار مرحله عازم استان خوزستان شدند. این عده با توجه به شرایط اول جنگ به دستور فرماندهان در محورهای شهرآبادان مستقر گردیدند تا مانع سقوط این شهر و اشغال آن  توسط دشمن شوند.همچنین اولین گروه نیروهای مردمی هم در خرداد1360 به ستادجنگهای نامنظم تحت فرماندهی دکتر مصطفی چمران پیوستند ودر محورهای اهواز به دفاع از این شهردر مقابل ارتش عراق شتافتند.اولین اعزام بزرگ نیروهای داوطلب مردمی و پاسداران استان نیز در مهرماه1360 برای شرکت در عملیات طریق القدس عازم خوزستان شدند که بیشترآنان از سیستان بودند. سپس هزاران نفراز نیروهای داوطلب از اقشار مختلف مردم و پاسداران سپاه ، نیروهای داوطلب و پرسنل جهادسازندگی ، پرسنل شاغل در انتظامی و پرسنل ارتش از منطقه سیستان در طول هشت سال دفاع مقدس در جبهه ها حضور مستمر ومؤثر داشتند. از فراد سیستانی تاثیر گذار در رده فرماندهی جنگ از سپاه و بسیج می توان به شهید قاسم میرحسینی به عنوان قائم مقام لشکر 41ثارالله،محمدحسین پودینه فرمانده تیپ امام صادق(علیه السلام) لشکرثارالله وبیش از ده ها نفر نخبه جنگی در رده های فرمانده گردان و سطوح سازمانی پایین تر در دفاع مقدس اشاره نمود. آمار ارائه شده در جدول زیر بیانگر حضور گسترده مردم ، نیروهای مسلح وجهاد سازندگی منطقه سیستان در هشت سال دفاع مقدس می باشد. (کیخا-شیرازی،(1396).

 

جدول : آمار رزمندگان و شهدای سیستانی، دراستان سیستان وبلوچستان بر حسب عضویت در دفاع مقدس

نوع عضویت	تعداد رزمندگان	تعداد شهدا
ارتش	7500نفر،اعم ازکادر وسرباز	370نفر
سپاه	456نفر	75نفر
اقشار مختلف بسیج	10436 نفر	124نفر
جهادسازندگی و سایرمردم	650نفر	15نفر
انتظامی	40نفر	انفر
جمع کل	19082نفر	585نفر

(کیخا-شیرازی،(1396).

ب) نقش و مشارکت اقتصادی و کمک های مالی مردم سیستان به جبهه:

مردم سیستان علاوه بر حضور در جبهه، با وجود مشکلات اقتصادی با توجه به احساس تکلیف شرعی بخشی از در آمد خانواده را به صورت نقدی یا خرید ملزومات مورد نیاز رزمندگان تامین می کردند.

 

ج) نقش و مشارکت اجتماعی به صورت فعالیت های تبلیغی و فرهنگی:

عده ای از مردم سیستان به ویژه جوانان به منظور ترویج فرهنگ جهاد و شهادت و زنده نگه داشتن روح سلحشوری مردم ، با انجام کار فرهنگی ،تبلیغی و هنری مردم را برای حضور در جبهه وکمک به رزمندگان در پشت جبهه تهییج می نمودند.

3-اقشار و طبقات مردم سیستان در دفاع مقدس:

 

الف: زنان سیستان در دفاع مقدس و پشتیبانی ازجنگ

زنان سیستانی نیز در زمان دفاع مقدس با حضور در عرصه های فرهنگی ، تبلیغ ، تجلیل و تکریم مقام شهیدان، عیادت از مجروحین و سرکشی از خانواده های شهداء، اسرا و رزمندگان ، مقابله با شایعات و عوامل تخریب روحیه، مقابله با منافقین و ضد انقلاب و شرکت یکپارچه در تشییع پیکر شهیدان،برگزاری مجالس و محافل بزرگداشت یاد و خاطره آنان، حضور فعال داشتند.با شرکت دربسیج و فراگیری آموزش های نظامی علاوه بر نگهبانی و مراقبت به گشت داخل شهرهای زابل و زاهدان جهت دستگیری زنان عوامل منافق و ستون پنجم دشمن می پرداختند،در جمع‌آوری کمک‌های نقدی برای خرید ملزومات نظامی مورد نیاز، بدرقه همسران و فرزندان برای حضور در جبهه و تشویق و ترغیب همسران و فرزندان و مردان خانواده برای پیوستن به صفوف رزمندگان و بدرقه آنان در زمان اعزام به جبهه ها، صبر و بردباری در مقابل شهادت، مجروحیت و اسارت نزدیکان و تحمل دوری آنان به دلیل حضور چند ساله در جبهه‌ها و تقبل سهم تربیت مردان در قبال فرزندان نقش فعالی داشتند و در مجموع، حضور زنان سیستانی در روند تحولات اجتماعی و سیاسی زمان جنگ تحمیلی، زمینه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آنان را صورت فعالانه و داوطلبانه فراهم نمودند و امام خمینی (رضوان الله علیه) همواره به تحول چشمگیر زنان در اثر انقلاب اسلامی تأکید داشت.عده ای از زنان سیستانی از جمله خانم زهراصیادی و عصمت خزایی نیز به منظور ارائه خدمات امدادی و درمانی به مجروحان جنگی عازم جبهه شدند. (نژادبندانی، 1391: 33)

برخی از دختران فداکار سیستانی هم با وجود اطلاع از شرایط روحی، روانی و جسمانی جانبازان دفاع مقدس، با آنان ازدواج نمودند تا بتوانند از طریق خدمت و همدلی و همراهی با آنان در این جهاد دینی سهیم شوند که نمونه ای از این زنان سرکار خانم سهیلا سرگزی و زهرا کدخدازاده و ده ها نفر دیگرمی باشند. (دهقان، 1394: 66).

ب: روحانیت سیستان در دفاع مقدس

جنگ تحمیلی، جنگی برای تصرف زمین یا منابع مادی و ذخایر و معادن ایران نبود، بلکه جنگ با ایدئولوژی ای بود که انقلاب اسلامی به ارمغان آورده بود. لذا دفاع مقدس را می توان رویارویی دو ایدئولوژی نژادپرستی اعراب به سرکردگی صدام حسین که ادعای رهبری اعراب را داشت و اسلام‌گرایی حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه) دانست.

روحانیت که با پیروی از حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه) رهبری این ایدئولوژی را برعهده داشتند در تمام صحنه های جنگ حضور فعال داشتند. حضور این قشر در خط مقدم جبهه همگام با رزمندگان اسلام و سلاح بر دوش، از طلبه پایه تا اساتید محترم حوزه، و در پشت جبهه از تبیین این ایدئولوژی به صورت سخنرانی و حضور چهره به چهره در بین رزمندگان حضور فراگیر داشتند. برهمین اساس در طول دفاع مقدس تعدادی از روحانیون سیستانی از جمله؛ حجت‌الاسلام بیانی امام جمعه زابل، حجت الاسلام لشکری امام جماعت مسجد زهک، حجت الاسلام علی شریفی استاد حوزه، حجت الاسلام محمد راهداری، نجف لکزایی،سید باقرحسینی، احمد علی کیخا، محمدرضا کیخا، ، منصور هاشمی، حسین کیخا، حمیدرضا حیدری نسب،و دهها نفر دیگر داوطلبانه به عنوان روحانی رزمی- تبلیغی در جبهه حضور یافتند که عده ای از آنان شهید،مجروح و حتی اسیر شدند که این مطلب گویای نقش مؤثر این قشر در دفاع مقدس می باشد.(کیخا-شیرازی،:637)

ج: دانشجویان مراکز آموزش عالی سیستان در دفاع مقدس:

یکی از حوزه های تأثیرگذار در دوران دفاع مقدس، دانشگاه و نقش آفرینی و بالندگی عنصر دانشجو بود. برخورداری نیروهای رزمنده از چنین پشتوانه ای، آثار و برکات زیادی در نحوه پیشبرد و مدیریت جنگ داشته است لذا شیوه نگرش و مشارکت این نیروها در جنگ تحمیلی، بسیار مهم و حائز اهمیت بود. اعزام بیش از300نفر از دانشجویان سیستانی از دانشگاه و دانشسرای تربیت معلم استان سیستان و بلوچستان در قالب نیروهای داوطلب به جبهه ها، روحیه مضاعفی در نیروهای نظامی و رزمندگان اسلام برای مقاومت در برابر تجاوز دشمن ایجاد نمود. حضور این عده از دانشجویان در عملیات هایی نظیر والفجر8،کربلای 5، والفجر10 و تک دشمن در پایان جنگ در شلمچه بسیار تاثیرگذاربود و در این نبردها شماری ازآنان مجروح،اسیر و تعداد40 نفر نیز شهید شدند. (همان:710)

د: آموزش و پرورش

از رشادت‌‌‌‌های این قشر، حضور مفید و مستقیم در هشت سال دفاع مقدس است. معلمان با از خود‌‌‌‌ گذشتگی و ایثار به‌‌‌‌راستی درس مجاهدت به فرزندانِ این مرزوبوم آموختند. بسیاری از فرماندهانِ دفاع مقدس از فرهنگیان بودند که در مقاطع مختلف جنگ تحمیلی جان‌‌‌‌فشانی کردند.

معلمان و کارکنان و دانش‌‌‌‌آموزان ارکان اصلیِ قدرت و سرمایة آموزش‌‌‌‌وپرورش محسوب می‌‌‌‌شوند. نقش‌‌‌‌آفرینی هریک از این عناصر درطولِ هشت سال دفاع مقدس به‌‌‌‌طورِ جداگانه جای بسی بحث دارد. اما سهم نقش این قشر در دفاع 2175 نفر رزمنده، 48 نفر شهید، 385 نفر جانباز و 82 نفر آزاده است که بیش از 70 درصد آنان سیستانی می باشند.

این قشر علاوه بر حضور در گردان های رزمی جهت شرکت در عملیات ها،رسالت اصلی خود را در ایجادِ مراکزِ آموزشی در مناطقِ جنگی (پشت جبهه) با حضورِ داوطلبانۀ معلمان در این مراکز به واقعیت بدل نمود و در واقع مدارس و دبیرستان‌‌‌‌ها به پشتِ جبهه منتقل کرد وبا اعزام معلمان به جبهه در این مدارس به جوانان مجاهد درس می‌‌‌‌دادند.در این مراکز آموزشی مثل روالِ منظم آموزشگاه‌‌‌‌ها آزمون و امتحان‌‌‌‌ها به‌‌‌‌موقع برگزار می‌‌‌‌ گردید. از جمله این معلمان ؛ علیرضاباغبانی که مدتی به عنوان رئیس این مجتمع بوده و حدود 60 نفر از معلمین سیستان در رشته های مختلف تحصیلی در مقاطع راهنمایی و متوسطه به منظور جبران مسایل آموزشی و ادامه  تحصیل دانش آموزان رزمنده، داوطلب ومشتاق حضوردرمناطق جنگی جهت ارائه خدمات آموزشی به رزمندگان اسلام شدندکه اسامی تعدادی عبارتند از پرویزحسین پور، محمدعلی حیدری، عیسی قدرتی، صفدرغلامی، رضا منصور بستانی، محمودی، صادقی ، حسین کمیلی وغیره .... (همان:631)

ه: کارگران و کشاورزان در دفاع مقدس

بی‌‌‌‌‌‌‌‌تردید دفاع مقدس دوره‌‌‌‌ای درخشان و افتخارآمیز در نظامِ جمهوریِ اسلامی ‌‌‌‌است. در این حماسة غرورانگیز همة اقشار به‌‌‌‌ویژه قشرِ کارگر و کشاورز جانانه حضور داشتند و به سهمِ خودشان توانستند خوب بدرخشند و از ناموس و هویتِ ایرانیِ خود دفاع کنند.

تعداد زیادی از کارگران وکشاورزان سیستانی نیز از این حیث بی‌‌‌‌بهره نبوده و همانندِ بسیاری از نقاطِ کشور، با دست‌‌‌‌های مهربان و پینه‌‌‌‌بستة خویش مردانه در میدان نبرد جنگیدند تا دِینِ خود را به انقلاب و کشور خالصانه ادا کنند. سهم ایثارگری و جانفشانی کارگران و کشاورزان سیستانی  از این استقامت، تقدیم بیش از 27 نفر شهید می باشد که خود گویای نقش بی بدیل این قشر زحمتکش و مولد در تداوم و تثبیت انقلاب اسلامی ایران است. (همان:635)

و: هنرمندان دفاع مقدس:

هنرمندان سیستانی در زمانِ دفاع مقدس به نیاز جامعة آینده پی‌‌‌‌برده و دانسته ‌‌‌‌بودند که نسل آینده از جنگ چه تعبیر و برداشتی خواهند داشت ، به همین دلیل سعی کردند با هنر و زبان هنری خویش لحظات را ثبت کنند تا مبادا در آینده، بیگانة مزدور، جنگ را به نفع خود به دنیا و نسل آیندة معرفی کند. در این­جاست که کارِ مهم هنرمندان ارزش بیشتر پیدا می‌‌‌‌کند و می‌‌‌‌توان به اهمیت کارِ بزرگ آن­ها پی‌‌‌‌برد.بر این اساس هنرمندان نیز در حوزه های مختلف دست به کار شدند و با ثبت رویدادها سعی در ماندگاری ایثارگری­ها و رشادت­های رزمندگان در طول هشت سال دفاع مقدس داشتند که مهمترین موضوعاتی که در دستور کار خود قرار دادند عبارتند از: تجاوزی که به کشورمان شد، ظلمی ‌‌‌‌که استعمارگران به ایرانیان، کشتن و ویران کردن و آتش‌‌‌‌زدنِ جان و مال مردم درجنگ و گرفتنِ آرامش مردم، و از طرف دیگر فداکاریِ هموطنان و رزمندگان، از جان گذشتگی ایرانیان برای هم، دفاع درمقابلِ حملۀ متجاوز، همه و همة این­ها با تلاشِ هنرمندان برای ثبت واقعیت‌‌‌‌ها و حقیقت‌‌‌‌ها ماندگار شد که نام برخی از شهدای هنرمند را که نمادهایی از اسطوره های ادبیات هنری و پایداری، به حساب می آیند در این قسمت می آوریم: شهیدان احمدارجونی،غلامعلی کیخا، عباسعلی خمری، منصور برخوردار و حمیدرضا حسابی مقدم.(همان:648)

4- نهادهای انقلابی و مردم نهاد سیستان در دفاع مقدس

 الف: جهاد سازندگی استان سیستان در دفاع مقدس

جهاد گران سیستان با هماهنگی جهاد استان، با ایجاد واحد پشتیبانی جنگ، به سازمان‌‌‌‌دهی «گروهان‌‌‌‌های انصار» پرداخت و نیروهای مردمیِ دارای تخصص‌‌‌‌های فنی و همچنین ماشین‌‌‌‌آلات سنگین از‌‌‌‌قبیلِ بولدوزر و لودر و به‌‌‌‌ویژه کمپرسی‌‌‌‌های مردمی را سامان داد و با توجه به نیاز جبهه نسبت ‌‌‌‌به اعزام نیرو، امکانات و تجهیزات مورد‌‌‌‌نیاز مناطق عملیاتی اقدام کردند. واحد پشتیبانی جنگ، با ایجاد شبکة وسیع مردمی و اداری، همة روستاها و شهرهای سیستان را به پایگاهی برای جمع‌‌‌‌آوری کمک‌‌‌‌های نقدی وغیرنقدی مردمی، انجام فعالیت‌‌‌‌های فرهنگی برای متقاعدسازی و آماده‌‌‌‌سازی، ثبت‌‌‌‌نام و اعزام نیرو به جبهه‌‌‌‌ها تبدیل کرد.

مرکز هماهنگی شوراهای اسلامی روستایی زابل با استفاده از حضور شوراها به‌‌‌‌عنوانِ صالحان، معتمدان و متنفذان روستاها، نسبت‌‌‌‌به راه‌‌‌‌اندازی «مقّر والفجر» در منطقة‌‌‌‌ جنگی بستان و سپس در منطقة‌‌‌‌ آبادان اقدام نمود و سپس اعضای شوراهای اسلامی روستاهای استان را به ‌‌‌‌نوبت و براساس یک برنامة مدوّن به جبهه‌‌‌‌ها اعزام کردند تا عملاً هر عضو شورا به‌‌‌‌عنوانِ یک «مبلّغ جبهه» تربیت و روستاییان را برای کمک و حضور در جبهه ‌‌‌‌یاری رسانند.

اقلام مهم اهدایی مردم سیستان که در طول دوران دفاع مقدس جهت ارسال به جبهه‌‌‌‌ها در اختیار جهاد قرار می گرفت شامل؛ شتر، گاو، گوساله، گوسفند و بُز بود.

واحد خواهران پشتیبانی جنگ نیز توسط جهاد سازندگی در شهرستان زابل ایجاد شده بود. تعدادی از این خواهران به خیاطی و دوختن پارچه‌‌‌‌ها مشغول بودند و عده ای نیز روزانه گرد هم آمده و به بسته‌‌‌‌بندی اجناس اهدایی و یا بافندگی می‌‌‌‌پرداختند. خواهران شاغل در این واحد، عمدتاً به‌‌‌‌صورتِ افتخاری مشغول به همکاری می‌‌‌‌شدند، به مدارس عزیمت و سخنرانی می‌‌‌‌کردند و دانش‌‌‌‌آموزان را به جمع‌‌‌‌آوری کمک‌‌‌‌های جنسی و نقدی خانواده‌‌‌‌هایشان، ترغیب می‌‌‌‌کردند.

از عمده فعالیت های جهاد سازندگی سیستان طی دوران دفاع مقدس در جبهه ها، می توان به؛ اعزام 1420 نوبت دستگاه کمپرسی از مردم به جبهه‌‌‌‌ها،ایجاد تعداد 5 تعمیرگاه را در مناطق عملیاتی فاو، مجنون و هویزه با استفاده از مکانیک‌‌‌‌های زبدۀ اعزامی به جبهه، و سایرفعالیت هایی که به دلیل حجم زیاد آن نمی توان به همه آن ها در این مقاله اشاره نمود.(همان:656)

ب: هلال‌‌‌‌احمر سیستان در دفاع مقدس

. در هشت سال دفاع مقدس و جنگ تحمیلی، حضور جمعیت هلال‌‌‌‌احمر در دو حوزه معاونت امداد و نجات و معاونت خدمات اجتماعی و داوطلبان کاملاً ملموس و مشخص بود. این معاونت‌‌‌‌ها در استان سیستان و بلوچستان، به ویژه در منطقه سیستان در قالب جمعیت هلال‌‌‌‌احمر با اعزام بیش از 160 نفر از امدادگران سیستانی به جبهه، امر مهم پشتیبانی جبهه‌‌‌‌های نبرد را به‌‌‌‌عهده داشت.(همان:678)

غائله کردستان ونیروهای رزمنده سیستان

باوجود ناامنی در استان سیستان و بلوچستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسط اشرار و ضد انقلاب ونقش مردم این استان در بر قراری امنیت  در این منطقه، اما با شروع نا آرامی ها در کردستان و اعلام خودمختاری کومله و دموکرات در استان مذکور پس از صدور فرمان حضرت امام خمینی(رضوان الله عیله) برای برخورد با این گروهک های ضد انقلاب، تعداد69 نفر از مردم سیستان نیز در سه مرحله جهت مقابله با این غائله عازم کردستان شدند و در برقراری امنیت در این استان نقش  مؤثری ایفا نمودند. (همان:157)

نتیجه‌گیری و آزمون فرضیات:

عمده ترین عامل نقش و مشارکت مردم ، آگاهی، بصیرت و علاقه آنان به کشور و حاکمیت تعلیم و همیاری در جامعه است. تا زمانی که نتوانیم مردم را به این باور و یقین برسانیم که با مشارکت، تعاون و همیاری می توان به جامعه ای سعادتمند دست یافت، حضور و نقش مردم در صحنه های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و .... امکان پذیر نخواهد بود.

بنابراین براساس یافته‌های کمی و کیفی در این مقاله نتایج زیر استنباط می‌شود:

الف- تقریباً از تمام اقشار جامعه از پیر و جوان گرفته تا خردسال و کهنسال، زن و مرد، بازاری،  روحانی، معلم، پزشک، راننده، دانش‌آموز، دانشجو، هنرمند، کارگر، کشاورز و .... سیستانی در جنگ تحمیلی حضور چشمگیر داشته اند و هر کدام از این اقشار در بین شهدای دفاع مقدس، سهمی دارند. این همدلی، اتحاد و احساس تکلیف همه افشار در امر دفاع و جهاد در راه خدا و دفاع از سرزمین خود در مقابل تهاجم بیگانگان و عوامل داخلی آنان را نشان می دهد.

ب) آمار ارائه شده در این مقاله  نشان می دهد که تعداد زیادی از شهدای جنگ تحمیلی و دفاع مقدس مربوط به جوانان سیستانی می باشد. این میزان شهید جوان برای یک بخش از استان پهناور سیستان و بلوچستان، آمار بسیار زیادی است. با مشاهده این آمار و ارقام، صدمات و خسارت‌های جبران‌ناپذیر جنگ هشت ساله عراق علیه ایران که از سوی استکبار جهانی به وسیله صدام حسین رئیس جمهور رژیم بعثی عراق تحمیل گردید، بیشتر نمایان است. چنانچه این جنگ بر ایران تحمیل نمی‌شد، این جوانان می توانستند نقش مؤثری در پیشرفت و توسعه در زمینه های مختلف درمنطقه سیستان ایفا نمایند.

پیشنهاد راهبردی برای مسئولین

 با توجه به تاثیرگذاری شرایط اقلیمی ،فرهنگی، اجتماعی و تاریخی سیستان در خصوص مشارکت و نقش مردم این منطقه در امورات مختلف، در پایان با اشاره به موارد تاثیرگذار پیشنهاد می گردد   مسئو لین در همه امورات مردم را مشارکت دهند.این عوامل عبارتند از:

الف: جغرافیادانان سیاسی جامعه شناسان و دانشمندان علوم سیاسی

برای اینکه روحیه همگرایی و وفاق ملی یک ملت را نشان دهند، بر شاخص‌هایی تأکید می کنند که یکی از آن ها میزان وفاداری مردم به دولت خود و آرمان‌ها و اندیشه‌های نظام است. در طول هشت سال دفاع مقدس ملت ایران از جمله مردم سیستان ، چه درخود استان سیستان و بلوچستان و چه در سراسر کشور،با حضور گسترده اقشار مختلف جامعه، این خصیصه را به خوبی و نحوه مطلوب به نمایش گذاشتند که این مسأله برای برای دولتمردان و مسئولین جمهوری اسلامی و این استان، یک تجربه گرانبها برای طراحی استراتژی های سیاست داخلی، خارجی، امنیتی، دفاعی و سایر طرح ها محسوب می شود، کما اینکه از اول انقلاب تاکنون و پس از دفاع مقدس مردم سیستان اعم از شیعه و سنی در برقراری امنیت پایدار مردمی جنوب شرق کشور بسیار تأثیرگذار بوده و هستند.

ب: سرزمین به عنوان بستری برای شکل گیری انواع مؤلفه های هویت

از جمله مؤلفه هایی که برای شکل گیری هویت سرزمینی، تاریخی، زبانی، مذهبی و .... که در مجموع هویت ملی یک ملت را نشان می دهند سرزمین نقش به سزایی دارد. ایران زمین در طول تاریخ حیات خود به عنوان بنیادی ترین عامل اشتراک و انسجام ایرانیان از هر قوم و مذهبی بوده است، بالطبع بخش سیستان در شمال استان سیستان و بلوچستان از اقوام بلوچ و سیستانی و پیروان دو مذهب تشیع و تسنن تشکیل شده است و با وجود همسایگی با کشور بی ثبات افغانستان، با وحدت و همدلی نقش مؤثری در پیروزی جنگ تحمیلی داشته اند.

امروزه نیز طراحی راهبردی برای تأمین و جلب مشارکت مردم این استان به ویژه مردم سیستان در محیط اجتماعی- اقتصادی و بروکراتیک،عمران وآبادانی،سیاسی و امنیتی ضرورتی آشکار است. اقشار مختلف بخش سیستان با تجلّی و عرق مذهبی و ملی سبب حضور آن ها در عرصه های مختلف سیاسی شده است. ضروری است اقشار مختلف از جمله زنان نیز در این مقطع زمانی، توانایی‌ها ی خود را بیشتر باور کنند که با ایجاد اعتماد به نفس می توانند در تصمیم‌گیری‌های مربوط به حوزه سرزمینی و حتی کشور ایران سهیم باشند، همان گونه که در جریان انقلاب اسلامی و دفاع مقدس حضور چشمگیر و مؤثری داشتند.

آنچه در جمع بندی این مقاله می توان بیان نمود، این است که رشد و پویایی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به نقش آفرینی و تلاش همه ملت به ویژه مردم دلیر و غیرتمند خطه سیستان از جمله طبقه تحصیل کرده و دانشگاهی نیاز دارد.

در حال حاضر نیز اقشار مختلف بخش سیستان همچون دانشگاهیان، فرهنگیان، روحانیان، شهری و روستایی باید همان احساس مسئولیتی را داشته باشند که همرزمان شهید آن ها را در طول هشت سال دفاع مقدس و تداوم انقلاب اسلامی داشتند.

لازم به ذکر است که نقش مردم سیستان در هشت سال دفاع مقدس فقط مربوط به حوزه سرزمینی این استان نمی باشد، بلکه با توجه به مهاجرت و گسترش مردم سیستان در اکثر استان‌های کشور از جمله؛ استان خراسان و گلستان، غیور مردان سیستانی که در سراسر ایران اسلامی سکونت داشتند نقش بی‌بدیلی در مقابل استکبار جهانی و دشمنان انقلاب اسلامی در دوران دفاع مقدس ایفا نمودند که عده ای نیز در این راه مقدس شهید، مجروح و اسیر شدند.

منابع

1-آراسته خو، محمد (1370) نقد و نگرش اصطلاحات علمی – اجتماعی، تهران، نشر گستره

2-مرادپیری،هادی-شربتی،مجتبی،(1392):86، آشنایی با علوم و معارف دفاع مقدس،

3- انصاری، محمد اسماعیل(1375)، بازارشناسی و پیش نیازهای مدیریت مشارکتی و نظام اداری، فصلنامه علمی کاربردی، مرکز آموزش مدیریت دولتی، شماره 33 و 34

4- ایوبی، مجدالله (1377) مشارکت انتخاباتی، مجموعه مقالات مشارکت سیاسی، تهران: نشر سفید

5-کیخا،علی-شیرازی،داوود(1396)،نقش استان سیستان و بلوچستان در هشت سال دفاع مقدس،ناشر:انتشارات دانشگاه سیستان و بلوچستان

6-نژادبندانی،مرضیه(1391)،ناشر:انتشارات مطیع

7-دهقان،اسماء(1394)، ناشر:انتشارات مطیع